Herdenken op Fort bij Rijnauwen

Komende zaterdag, 4 mei, vindt ook op Fort bij Rijnauwen de dodenherdenking weer plaats. Er worden weer honderden mensen bij deze herdenking verwacht, om de mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog op het fort zijn gefusilleerd, en alle andere oorlogsslachtoffers, te herdenken.

De herdenking wordt vooraf gegaan door een stille tocht vanaf de Stayokay aan de Rhijnauwenselaan 14 in Bunnik. Daar verzamelen de deelnemers zich vanaf 18.45 uur. De tocht gaat lopen rond 19.20 en alle deelnemers zijn een half uur later bij het monument.

Programma
Na een woord van welkom zal de herdenkingsrede worden uitgesproken door de burgemeester van Bunnik, de heer R. van Bennekom. Vervolgens worden de namen van de gefusilleerden voorgedragen, klinkt het taptoe signaal en volgt om 20.00 uur de twee minuten stilte. Daarna worden zowel het Nederlands als Belgisch volkslied gespeeld. Na de muziek worden kransen en bloemen gelegd en is er de mogelijkheid om langs de gedenkstenen te lopen.

Meer informatie op de website van Stichting Herdenkingsmonument Fort bij Rijnauwen.

Fort bij Rijnauwen
Als bezoeker van Amelisweerd & Rhijnauwen ken je natuurlijk ook Fort bij Rijnauwen. Als je wel eens meegedaan hebt aan de rondleiding die door de boswachter van Staatsbosbeheer gegeven wordt, dan weet je hoe bijzonder het is op het fort. Het fort blijkt in z’n huidige functie plaats te bieden aan veel bijzondere planten en bloemen. Ook hebben zich tal van dieren op het fort gevestigd, waaronder een aantal beschermde soorten, zoals vleermuizen, haviken, kerkuilen en ijsvogels.

Nieuwe Hollandse Waterlinie
Hoewel de natuur een grote plaats inneemt op het fort en het fort bijna een idyllische omgeving lijkt, kleeft er ook een trieste geschiedenis aan het fort. Maar niet in de functie waarvoor het eind 19^e eeuw, toen het fort gebouwd werd, bestemd was. Ondanks het feit dat met de bouw van vier nieuwe forten de bestaande Hollandse Waterlinie werd geüpgrade naar de Nieuwe Hollandse Waterlinie, was het fort al kort na de bouw overbodig geworden. Modern wapentuig uit die tijd – brisantgranaten – hadden zo’n vernietigende uitwerking dat ook de dikke muren van de nieuwe forten hier niet bestand tegen zouden zijn geweest. Dat betekende dat er geen geld meer gestoken werd in de verbetering van de forten in Nederland.

Tweede Wereldoorlog
In oorlogstijd was het fort voornamelijk in gebruik als opslagplaats en onderkomen voor de manschappen. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog speelde het fort geen rol van betekenis. Niet de Nieuwe Hollandse Waterlinie werd door de Nederlandse defensie als verdedigingslinie in stelling gebracht, maar in plaats daarvan de Grebbelinie. Het Nederlandse leger maakte geen schijn van kans tegen het moderne Duitse leger en in een paar dagen tijd had het Duitse leger Nederland veroverd.

Duitse bezetting
Fort bij Rijnauwen werd vervolgens door de Duitsers gebruikt als munitiedepot. Manschappen kregen een plek in de barakken op het fort, de officieren huisvestten zich in het nabijgelegen huis Rhijnauwen, tot die tijd in gebruik als jeugdherberg. Pas na de oorlog werd duidelijk welke gruwelijkheden zich vanaf 1942 op het fort afgespeeld hadden.

Fusillade
Na de bevrijding bleken er op het middenterrein zes houten palen te staan die gebruikt waren bij de fusillade van honderden Nederlandse en Belgische verzetsstrijders. Uit getuigenissen kwam een gruwelijk verhaal naar boven. Gevangen genomen verzetsstrijders zaten in afwachting van de voltrekking van hun doodsvonnis vast in de Utrechtse gevangenissen aan het Wolvenplein en op de Gansstraat. Op de dag van executie werden de ter dood veroordeelden ’s ochtends vroeg naar het fort getransporteerd, waar hen een zekere dood wachtte. Vastgebonden aan de palen en al dan niet geblinddoekt werden de ter dood veroordeelden doodgeschoten. Niet alle Duitse soldaten waren in staat om de dodelijke schoten te lossen en schoten in de lucht en over de wal heen. Sporen hiervan werden na de oorlog in de omgeving aangetroffen.

Aantal slachtoffers
Het is nog altijd niet precies bekend hoeveel verzetsstrijders op Fort bij Rijnauwen zijn omgebracht, wie het geweest zijn, noch waar hun stoffelijke resten gebleven zijn. Sommigen zijn begraven, de meesten zijn waarschijnlijk in Velsen gecremeerd. De as werd naar Duitsland getransporteerd en daar op begraafplaatsen bewaard. Van enige tientallen slachtoffers is inmiddels wel bekend dat ze op het fort omgebracht zijn, hun namen staan vermeld op de gedenkstenen die deel uitmaken van het oorlogsmonument.

Monument
Al kort na de oorlog, in 1946, werd vlakbij de executiepalen een gedenkmuurtje opgericht met de woorden: ‘Opdat wij nooit vergeten’. Daar omheen werden in de loop der tijd verschillende gedenkstenen geplaatst.
In 1980 werd dit monument gerestaureerd en voorzien van een hekwerk, afkomstig van de Van Sypesteynkazerne.

Klokkenstoel
In 1981 werd de Stichting Herdenkingsmonument Rhijnauwen opgericht. De stichting wist 51 namen van slachtoffers te achterhalen. In opdracht van de stichting heeft Joop den Ouden (overleden 23 juli 1985) een monument ontworpen. Het monument bestaat uit een klokkenstoel waarin een uit de gesloopte Lucaskerk in Utrecht afkomstige klok hangt. De klokkenstoel heeft vier hoekpalen met verschillende lengtes. Deze verschillende lengtes staan symbool voor de verschillende leeftijden van de gefusilleerden. De palen hebben een ruw (rauw) uiteinde, net zoals de dood een rauw einde van het leven van de slachtoffers betekende.

Blijvend eerbetoon
De stilte op het fort en de schoonheid van de natuur die bezit genomen heeft van het fort, zijn misschien wel het mooiste eerbetoon aan hen die hier gevallen zijn. Al is het fort niet hun laatste rustplaats, het is misschien wel de plek waar hun ziel rust gevonden heeft.

Dodenherdenking
Zaterdagavond om acht uur wordt de stilte doorbroken door het gebeier van de klok. Dan wordt de jaarlijkse herdenking op Fort bij Rhijnauwen gehouden. Ter gedachtenis aan de tientallen jonge mensen die op het fort het leven lieten voor onze vrijheid. Lees hier meer over het programma a.s. zaterdag: dodenherdenking op Fort bij Rijnauwen.

Opdat wij nooit vergeten
Geen vrolijk verhaal over de geschiedenis van Amelisweerd & Rhijnauwen. Maar wel een verhaal dat, ter nagedachtenis aan de slachtoffers, gehoord moet worden. Donderdag is het weer tijd om onze vrijheid te vieren, maar woensdag is een dag om stil te staan en te gedenken.

Bronnen: