Winterrondleiding op Fort bij Rijnauwen

Afgelopen zondag zijn we mee geweest met de winterwandeling op Fort bij Rijnauwen. Fort bij Rijnauwen is niet vrij toegankelijk, een rondleiding met een gids is dus een buitenkansje. Tot vorig jaar begon het seizoen van de rondleidingen op Fort bij Rijnauwen pas in april, maar Staatsbosbeheer organiseert nu sinds afgelopen weekend ook winterwandelingen op het fort.

Wachthuisje Fort bij RijnauwenAls we bij Fort bij Rijnauwen aankomen staan er al een paar mensen klaar bij het nog gesloten hek. Tegen tweeën is het gezelschap is uitgegroeid tot zo’n 10 mensen. Dan komt er aan de andere kant van het hek iemand van het fort om het hek te openen. Het blijkt Lex te zijn, een van de vrijwilligers van Staatsbosbeheer die helpt bij het onderhouden van het fort en het rondleiden van bezoekers.

Bijzondere bloemen en planten

Hij neemt ons mee over de toegangsweg naar het enorme middenterrein, dat in de winter kaal oogt. Lex vertelt ons dat het er hier in het voorjaar heel anders uitziet: één grote bloemenzee. Omdat in de tijd dat het fort gebruikt werd vanwege brandgevaar de begroeiing kort gehouden werd en het maaisel afgevoerd werd, is de grond op het middenterrein altijd arm gebleven. Die arme grond biedt de kans aan planten en bloemen die in het verder goed bemeste Nederland nauwelijks een kans meer krijgen. In het voorjaar kun je op het fort dan ook bijzondere orchideeën en andere bloemen aantreffen.

Vleermuizen

Nu is daar, op deze zonnige winterdag, natuurlijk nog niets van te zien en vervolgen we onze wandeling. Lex brengt ons naar een manschapsverblijf in een van de flankbatterijen van het fort waar een ontvangstruimte is ingericht. Onder het genot van een kopje koffie of thee vertelt Lex het een en ander over de geschiedenis van het fort aan de hand van een korte diapresentatie. Omdat het binnen bijna nog kouder is dan buiten en het leuker is om het fort in het echt te zien, gaan we naar buiten. Omdat de voormalige manschapsverblijven tegenwoordig in de winter bewoond worden door vleermuizen, zijn de ruimtes in het fort in deze periode zeer beperkt toegankelijk.

Vleermuis fort bij RijnauwenOp het fort huist een flink aantal soorten vleermuizen. Vanaf begin oktober zoeken de vleermuizen een plekje in het fort voor de overwintering. Dat betekent o.a. dat alle herstel- en onderhoudswerkzaamheden, die de rust van de vleermuizen kunnen verstoren, voor die tijd afgrond moeten zijn. Is dat niet het geval, dan is dat meteen te merken aan het lagere aantal vleermuizen dat op het fort een schuilplek vindt. Toch neemt Lex ons mee naar een manschapsverblijf in een van de flankbatterijen waar niet zo veel vleermuizen zitten. Daar vertelt Lex over hoe de manschappen in de koude en vochtige catacomben van het fort hun tijd doorbrachten Ook krijgen we de batterij te zien van waaruit de militairen zicht hadden op de omgeving en met hun kanonnen van hieruit een bepaald deel van het terrein rond het fort konden bestrijken. Lex laat ons ook een ingenieuze constructie zien voor het verlichten van de kruitopslag in dit deel van het fort. In de tijd dat er nog geen elektrische verlichting was, moest natuurlijk voorkomen worden dat met een olielamp per ongeluk de hele kruitvoorraad in lichterlaaie gezet zou worden. Na nog wat in het duistere binnenste van het fort rondgekeken te hebben en we ons een voorstelling gemaakt te hebben van hoe de militairen op hun britsen in de kille en vochtige ruimtes hun tijd doorgebracht moeten hebben, gaan we weer naar buiten.

Kruithuis

Op het middenterrein staan we even stil bij het kruithuis, de belangrijkste opslagplaats voor kruit in vredestijd. In oorlogstijd werd het kruit verdeeld over de verschillende bolwerken, om zo dicht mogelijk bij de kanonnen beschikbaar te zijn. Het kruithuis heeft een bijzondere constructie met een binnenmuur en een buitenmuur, waarbij de gedachte was dat bij een eventuele explosie weliswaar de binnenmuur eraan ging, maar de buitenmuur zou blijven staan en de militairen niet het slachtoffer zouden worden van rondvliegende brokstukken. Verder ligt het dak los op het kruithuis, zodat bij een eventuele explosie de drukgolf een uitweg heeft en minder schade toe kan brengen aan het gebouw. Spannende verhalen dus van Lex, hoewel alle goed bedachte constructies en oplossingen nooit in de praktijk op hun werking getest zijn: het fort heeft in oorlogstijd nooit als verdedigingswerk gediend. Of er kwam geen oorlog of, zoals in de Tweede Wereldoorlog, speelden de waterlinieforten geen rol bij de verdediging van ons land, omdat die rol door de Grebbelinie werd overgenomen. Een geschiedenis op zich, waar voor de liefhebber genoeg informatie over te vinden is.

Sowieso geeft dit verslag maar beperkt het verhaal weer dat Lex ons vertelde (je moet natuurlijk zelf gaan kijken en gaan luisteren), en zelfs het verhaal van Lex schets maar een deel van de uitgebreide historie van de gehele Nieuwe Hollandse Waterlinie en de rol die Fort Rijnauwen daarin speelde.

Groene corridor

We nemen onder leiding van Lex ook een kijkje bovenop het fort en kijken uit over de Houtense vlakte, een gebied tussen Houten en Zeist wat als groene corridor intact gebleven is en zal blijven. Die groen corridor zorgt ervoor dat wilde dieren helemaal vanaf de hoge Veluwe tot op Rhijnauwen en Amelisweerd kunnen komen, waar de vermaledijde A27 uiteindelijk de barrière is die de dieren ervan weerhoud zich nog westelijker te begeven.

IJsvogel Fort bij RijnauwenMaar op en rond het fort kun deze dieren wel tegenkomen. Herten, dassen en tal van bijzondere vogels, waaronder de ijsvogel. Dat maakt dat Fort bij Rijnauwen niet alleen historisch gezien van belang is, maar vanwege de lange periode van ongereptheid ook een belangrijke natuurwaarde heeft. Dat werd begin jaren ’70 van de vorige eeuw ook ingezien, toen een regeringsdelegatie op het fort op bezoek was. Het idee was om het fort ter beschikking te stellen aan de universiteit, die van het fort een sterrenwacht wilde maken. Maar een goed getimede passage van een aantal herten (het Bambi-effect) deed de leden van delegatie inzien dat het fort een bijzondere natuurwaarde had en dat het fort in deze vorm behouden moest blijven. Zo kwam het fort in beheer bij Staatsbosbeheer, die de opdracht heeft het fort en de natuur in stand te houden en tegelijk voor inkomsten moet zorgen om dat te kunnen doen. Een lastig evenwicht, maar met de hulp van vrijwilligers die mede via de Vrienden van Fort bij Rijnauwen regelmatig hun handen uit mouwen steken en met hulp van betalende bezoekers slaagt Staatsbosbeheer daar tot nog toe wel in.

Winterwandeling op Fort bij Rijnauwen: een aanrader

Wij hebben in ieder geval genoten van de bijzondere omgeving op en rond het fort en de verhalen van onze gids Lex. We zijn erg nieuwsgierig geworden naar hoe het er hier in het voorjaar uitziet. Absoluut een aanrader dus, nu, in de wintertijd, maar ook straks in het voorjaar en in de zomer. Hou de agenda op de website van Amelisweerd Agenda in de gaten en plan zelf ook een bezoekje aan het groenste waterliniefort van Nederland!

De bouw van het fort in de 19e eeuw
Oude plattegrond van het fort, bron: Wikimedia/Rijksdienst voor de Monumentenzorg
Uitzicht over de slotgracht in het voorjaar
Op het fort in het zomer
Volle aandacht voor de gids tijdens de winterwandeling
Toegang van het fort
Het middenterrein met zicht op de kazerne en de bomvrije kazerne
Flankbatterij 4
In de schietkoepel van de flankbatterij
Het kruithuis
Uitzicht op de fortgracht

Pin It on Pinterest

Share This

Deel dit

Deel dit bericht met je vrienden!