Normaal gesproken is juni de maand waarin je welkom bent op de open dag op Tuinderij De Volle Grond, maar vanwege het coronavirus is er dit jaar helaas geen open dag. Toch vertellen we je graag wat meer over een aantal bijzonder harde werkers op de moestuin en gaan twee jaar terug in de tijd naar de open dag van 2018…
Tuinderij De Volle Grond is de biologische tuinderij op de historische moestuin van Nieuw Amelisweerd. Hier wordt gewerkt zonder chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest, waardoor het milieu minder belast wordt dan bij de gangbare grootschalige akkerbouw. Gevolg is wel dat deze manier van biologische tuinbouw veel arbeidsintensiever is, het wieden van onkruid gebeurt bijvoorbeeld handmatig. De opbrengst van de tuin wordt via een groentetas-abonnement (het ‘pergola’-systeem) verkocht.
Harde werkers
Voor die arbeidsintensieve manier van telen werken de tuinders Op De Volle samen met een vaste groep vrijwilligers en een groep werk-leertrajectdeelnemers die er met z’n allen voor zorgen dat de tuin goed onderhouden wordt en een zo hoog mogelijke opbrengst heeft.
Maar naast deze groep harde werkers is er nog een belangrijke groep werkers. Zonder die laatste groep werkers zou de tuin eigenlijk helemaal niet kunnen bestaan. Het zijn namelijk de bijen die in het voorjaar en de zomer de bloemen van fruitbomen en planten bevruchten.
Bestuiving
Een bij vliegt van bloem naar bloem. Daarbij neemt zij stuifmeel mee aan haar poten en lijfje. Zo zorgt zij voor bestuiving waardoor de vruchten kunnen groeien. Zonder vruchten ontstaan er geen zaden, en zonder zaden komen er geen nieuwe planten. Dat is de reden waarom tuinders graag bijenkasten met bijenvolken op of vlakbij hun akkers willen hebben.
Bijen op De Volle Grond
Op De Volle Grond is dat niet anders. Daar vind je, in een wat verborgen hoekje van de tuin, drie bijenkasten waar de bijen af en aan vliegen. De imker die hier de scepter zwaait is Margrit Bos, die al in haar jeugd in Zwitserland het bijenhouden met de paplepel ingegoten kreeg. Inmiddels is ze de 80 al gepasseerd, maar dat belet haar niet om als imker drie bijenvolken te houden in de kasten op de tuinderij. Een paar jaar geleden ontmoete ik deze ervaren imker tijdens de open dag. Ik was meteen onder de indruk van haar kennis, maar ook van haar liefde voor de bijen en het enthousiasme waarmee ze over ‘haar’ bijen sprak.
Humeurig volkje
In alle jaren dat ze zich met bijen houden bezig houdt heeft ze een enorme kennis en ervaring opgebouwd. Ze vertelt dan ook met smaak over de talenten van haar bijen en over hun eigenaardigheden. Zelf zou ik namelijk nooit bedacht hebben dat bijenvolken als compleet volk er een humeur op na zouden kunnen houden. Margrit wist te vertellen dat je op sommige dagen de bijen, ook als imker, maar beter niet kan lastigvallen.
Bijentaal
Voor de leek – zoals ik – die weinig van bijen weet, zijn de verhalen van Margrit leuk en leerzaam. De prestaties van de bijen zijn indrukwekkend. Hun actieradius bedraagt drie kilometer en ze zijn in staat elkaar te ‘vertellen’ waar ze een goede voedingsbron gevonden hebben.
Bijen hebben zo ook hun voorkeuren voor bepaalde planten en bloemen. Als dus een van hun favorieten in bloei staat, dan zullen ze een tijdje alleen op die ene soort bloemen vliegen en daar de nectar van verzamelen. Dit in tegenstelling tot hommels, die tijdens een vlucht gewoon allerlei verschillende soorten bloemen aandoen.
Zwermtros
Het gedrag van bijen wordt echt spectaculair op het moment dat ze gaan zwermen. Zwermen is een natuurlijk verschijnsel dat zich in mei of juni voordoet. Een deel van de bijen vertrekt met de oude koningin en andere delen van het volk vertrekken met een aantal jonge koninginnen. In het oude nest blijft een jonge koningin met een deel van het volk achter.
Op deze manier splitst een volk zich in meerdere volken. Een uitgevlogen zwerm zoekt een nieuw onderkomen en verzamelt zich op een tijdelijke plek. Daar vormt zich dan een zwermtros. Verkenners gaan op zoek naar een geschikte plek om zich te vestigen. Dat kan even duren, dus al die tijd, van enkele uren tot enkele dagen, hangt de zwermtros in een boom, aan een muur of op een andere plek. Een ideaal moment voor een imker om deze zwermtros te ‘scheppen’ en in een nieuwe bijenkast onder te brengen.
Verkleumde bijen
Hoewel de bijen zich voordat ze gaan zwermen van een goede voorraad honing voorzien, kan het toch gebeuren dat ze, als ze een tijdje hangen, honger krijgen. Margrit heeft eens meegemaakt dat bijen ’s avonds waren gaan zwermen vlak voor een flinke stormbui. Het was te laat om ze te scheppen, maar Margrit schrok ’s nachts ineens wakker en bedacht zich dat de bijen, die door het slechte weer zaten te verkleumen, inmiddels ook hongerig moesten zijn geworden. Met wat suikerwater kon Margrit de grootste honger stillen en de volgend dag liet de bijenzwerm zich gewillig scheppen.
Bijenvolk-management
Hoewel het natuurlijk gedrag is, proberen imkers over het algemeen het zwermen te voorkomen, want elke nieuwe zwerm moet ook weer een nieuw onderkomen hebben. Imkers hebben natuurlijk ook hun trucjes, dus zijn er ook manieren om twee kleinere bijenvolken samen te voegen tot een groter bijenvolk.
Bijensterfte
Ik sprak Margrit ook over de bijensterfte. De afgelopen jaren is dat verschijnsel telkens in het nieuws. De exacte oorzaak is moeilijk te achterhalen, maar dat schaalvergroting in de land- en tuinbouw, het verdwijnen van voor bijen geschikte isotopen en het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen een rol spelen is inmiddels wel duidelijk. Goed om te horen dus dat Marit de bijensterfte op grote schaal op de tuin nog niet meegemaakt had. Het zegt iets over het evenwicht op de tuin zelf, waar al een paar eeuwen getuinierd wordt.
Leestip
Toch blijft het voortbestaan van de bij een punt van zorg en is het de vraag of de maatregelen die nu eindelijk genomen worden nog wel op tijd komen. Wie meer wil weten over de kwetsbaarheid van de natuur en hoe we met onze moderne manier van leven het voortbestaan van allerlei planten- en dierensoorten op het spel zetten, moet eens een van de boeken van Dave Goulson lezen. Hij is zelf hoogleraar biologie en dus theoretisch goed onderlegd, maar het mooie is dat hij op vermakelijke en inzichtelijke wijze weet te vertellen over de natuur en zijn ervaringen met insecten in zijn eigen tuin.
Een prettige en toegankelijke manier om eens wat meer te weten te komen over het complexe evenwicht in de natuur dat door ons toedoen ernstig verstoord wordt.
Open dag
Terug naar de tuin en de bijen op de moestuin. Zoals gezegd: dit jaar helaas geen open dag op de tuin. Dus ook geen ontmoeting met de bijen. Dit jaar moet je jezelf zien te vermaken, maar hopelijk vind je op deze website genoeg inspiratie voor een bezoekje aan de landgoederen.
Heb je trouwens al een groentetas van Tuinderij De Volle Grond en ben je op zoek naar inspirerende recepten? Of doe je je groente- en fruitboodschappen ergens anders op of in de buurt van Amelisweerd & Rhijnauwen (Amelis’Hof, Koningshof, Moestuin Maaarschalkerweerd, Boerderij Nieuw Slagmaat)? Kijk dan ook even bij de moestuinenrecepten.